Bijbelteksten

Bekijken Bijbelteksten
Trefwoord
Pest (Zwarte Dood of builenpest)
Categorie
Rampen
Ziekten
Moderne wetenschap in de Bijbel
Toelichting
De levenswijze van de Kanaänieten vormde een ernstige bedreiging voor de volksgezondheid van de Israëlieten, niet alleen op lichamelijk vlak, maar ook op geestelijk vlak. Medisch gezien, lag de grootste bedreiging in parasitaire ziekten die het land teisterden, met name de geslachtsziekten en de pest. Dit soort ziekten heeft de grootste spreidingskans in warme landen met een lage sociale status en een slechte hygiëne: precies de omstandigheden in het land waar de Israëlieten naar toe gingen. Dat die ziekten inderdaad effect hadden, blijkt uit de geringe levensverwachting van rond de 30 jaar. In de Middeleeuwen was een veel voorkomende ziekte: de "Zwarte Dood" of builenpest, die veroorzaakt werd door de bacterie Yersina (Pasteurella) pestis. De naam "Zwarte Dood" is ontstaan, omdat bij deze ziekte bloedingen onder de huid voorkomen, die als zwarte plekken te zien zijn. Er zijn verschillende pestepidemieën geweest in de Middeleeuwen, maar de ergste was in de 14e eeuw. De oorsprong van die epidemie lag bij de marmotten in de Gobiwoestijn n Mongolië. De pest is een besmettelijke ziekte die wordt overgebracht door in het wild levende knaagdieren, zoals ratten, marmotten en muizen. Maar de pest kan ook worden overgebracht door hazen en konijnen, die niet tot de knaagdieren behoren, maar een geheel eigen groep vormen, de "haasachtigen". Nadat de ziekte aan het eind van de jaren 1320 was uitgebroken, werd zij via zwarte ratten en de rattenvlo (Xenopsylla cheopis) overgebracht op de mensen in Mongolië en zorgden de Mongoolse horden voor een snelle verspreiding tot in de verste uithoeken van het continent. Vooral de voedseltrasporten van het Mongoolse leger waren een ideaal middel om de nodige ratten mét hun vlooien over de wereld te verspreiden. Een tweede manier van verspreiding waren de karavanen die met zijde en kostbaar bont vanuit het Verre Oosten naar Europa trokken. In september 1345 bereikte de Zwarte Dood de stad Kaffa, het huidige Feodosija, aan de Zwarte Zee. Het verhaal gaat dat de Italiaanse handelslieden in Kaffa in 1343 ruzie kregen met moslimhandelaren in de stad. De moslims riepen de plaatselijke Mongolenleider Janibeg te hulp, die het stadsdeel van de Italianen belegerde en met katapulten beschoot. Tijdens het driejarie beleg brak bij de Mongolen de pest uit. Janibeg gaf toen het bevel om de slachtoffers met katapulten over de muur te schieten. Toen brak de pest ook uit bij de Italianen, die daarna met hun schepen in paniek naar huis vluchtten. (42, 43) Of het verhaal waar is, is niet helemaal zeker, maar wél dat de Italianen en vooral de ratten, muizen en vlooien op hun schepen, de pest uit Kaffa meenamen naar Italië. In oktober 1347 bereikte de pest de stad Messina op het eiland Sicilië. In december bereikte de pest het schiereiland Zuid-Italië en in maart 1348 het vasteland van Europa. Geschat wordt dat van 1348 tot 1351 ruim een kwart van de totale Europese bevolking stierf. Sommigen spreken zelfs van 50 procent. In veel steden stierven negen van de tien inwoners. In andere gebieden, zoals China, India en het Midden-Oosten viel hetzelfde percentage slachtoffers. In Europa stierven waarschijnlijk 25 miljoen mensen en over de hele wereld 60-75 miljoen: een kwart van de wereldbevolking. (44) Het was de grootste ramp in de geschiedenis die de mensheid ooit heeft getroffen. Mensen vluchtten in paniek de stad uit, vaders en moeders lieten hun kinderen achter. "Alles wegvagend, bracht deze plaag paniek en verwarring en vernietigde alle menselijke regels en fatsoensnormen. Ouders, kinderen en levenslange vrienden lieten elkaar in de steek en deden alles om zichzelf te redden. De doden werden hals over kop in reusachtige kuilen gegooid en rottende lichamen lagen overal in de huizen en op straat. De doodgraver en de dokter werden in hetzelfde diepe, grote graf gegooid. De erflater en zijn erfgenamen werden, samen met de notaris vanaf dezelfde kar in de diepte gesmeten." (45) Artsen konden niets doen voor de slachtoffers. Al hun purgeermiddeltjes, aderlatingen en bloedzuigers hielpen geen zier. Kwakzalvers kregen de kans van hun leven. Italiaanse professoren aan de Universiteit van Parijs dachten dat de conjunctie (het bij elkaar staan) van Saturnus, Jupiter en Mars op 20 maart in het jaar 1345 de lucht op de aarde had verpest. Andere geleerden beweerden dat de warme winden vanaf de tropen de oorzaak waren. (47). Velen gaven de Joden de schuld. Christelijke artsen dachten dat het een straf van God was. Balavignus Alleen in het Joddse getto van Straatsburg was de situatie anders. Daar had de arts Balavignus zijn praktijk. Vanwege zijn kennis van de Bijbel kwam hij tot de conclusie dat de onhygiënische omstandigheden in de stad de oorzaak waren van de pestepidemie. Hij gaf in 1348 het bevel de hele Joodse wijk schoon te maken en alle afval te verbranden. Hij voerde alles uit was volgens de reinigingswetten van het boek Leviticus gedaan moest worden. Als gevolg van die akties verlieten alle ratten mét hun vlooien de stadswijk en ging naar de heidenen, omdat er voor hen bij de Joden niets meer te halen viel. In de wijk waar Balavignus werkte, kwam slechts 5% van het aantal pestgevallen voor, vergeleken met de rest van de stad. De bevolking zag spoedig het verschil, maar in plaats van de hygiënische regels van Balavignus over te nemen, klaagde men hem meteen aan als één van de hoofdverdachten in de verspreiding van de pest in Europa. (48, 49) Balavignus werd onderworpen aan de meest extreme folteringen. Waanzinnig van de pijn erkende hij dat hij had meegeholpen aan het vergiftigen van de waterputten van de christenen en dat hij het vergif had gekregen van een paar Joden uit Zuid-Frankrijk. Het vergif zou zijn gemaakt van mensenvlees, harten van christenen, spinnen, kikkers, hagedissen en heilige hosties. (50). Het nieuws van Balavignus bekentenis verspreidde zich razendsnel door Europa. Er werden speciale koeriers van stad naar stad gestuurd om te waarschuwen dat de Joden de lucht, de waterputten en de bronnen hadden vergiftigd. Hoewel de Joden uit dezelfde bronnen dronken, hetzelfde voedsel aten en buiten Straatsburg even erg onder de pest leden als de christenen. In de jaren 1348 en 1349 volgden pogroms over heel Europa. Tienduizenden Joden werden afgeslacht en verbrand. In steden als Basel, Frankfurt, Straatsburg en Keulen werd de totale Joodse bevolking uitgeroeid. In 1351 waren 60 van de 150 Joodse gemeenschappen in Europa verdwenen. Velen waren naar Polen gevlucht. (51) Quarantaine Na Balavignus kregen ook andere artsen in de gaten dat de Joodse reinheidswetten belangrijk waren in de bestrijding van besmettelijke ziekten. Enerzijds door het opruimen van afval, anderzijds door een goede persoonlijke hygiëne, zoals het regelmatig wassen van het lichaam, vooral na het aanraken van een lijk of andere onreinheden, zoals bloedvloeiingen en ettelijke wonden. Als een Jood onrein was geworden door een besmettelijke ziekte, moest hij een periode van reiniging en afzondering in acht nemen. Dat was gebaseerd op de regel in Leviticus 13 : 4 - 7, waar staat dat de priester een besmette patiënt 14 dagen moest opsluiten en daarna al of niet rein verklaren.

Bijbelteksten

Leviticus 13 : 4 t/m 7
Maar zo de blaar in het vel zijn vleses wit is, en haar aanzien niet dieper is dan het vel, en het haar niet [in] wit veranderd is, zo zal de priester hem, die de plaag heeft, zeven dagen opsluiten. Daarna zal de priester op den zevenden dag hem bezien; indien, ziet, de plaag, naar dat hij zien kan, is staande gebleven, [en] de plaag in het vel niet uitgespreid is, zo zal de priester hem zeven andere dagen opsluiten. En de priester zal hem andermaal op den zevenden dag bezien; indien, ziet, de plaag ingetrokken, en de plaag in het vel niet uitgespreid is, zo zal de priester hem rein verklaren; het was een verzwering; en hij zal zijn klederen wassen, zo is hij rein. Maar zo de verzwering in het vel ganselijk uitgespreid is, nadat hij aan den priester tot zijn reiniging zal vertoond zijn, zo zal hij andermaal aan den priester vertoond worden. (Statenvertaling)

Als een Jood onrein was geworden door een besmettelijke ziekte, moest hij een periode van reiniging en afzondering in acht nemen. Dat was gebaseerd op de regel in deze bijbelverzen, waar staat dat de priester een besmette patiënt 14 dagen moest opsluiten en daarna al of niet rein verklaren.

Leviticus 13 : 46
Al de dagen, in welke deze plaag (= de pest) aan hem zal zijn, zal hij onrein zijn; onrein is hij, hij zal alleen wonen; buiten het leger zal zijn woning wezen.(Statenvertaling)

2 Kronieken 7 : 11 t/m 14
Toen Salomo het werk aan de tempel van de HEER en het koninklijk paleis voltooid had, en alles wat hij zich omtrent de bouw van de tempel en het paleis had voorgenomen geheel volgens plan was uitgevoerd, verscheen de HEER hem in de nacht. Hij zei tegen hem: Ik heb je gebed gehoord. Ik heb deze tempel aanvaard als de plaats waar men mij offers mag brengen. Wanneer ik de hemel gesloten houd zodat er geen regen valt, of de sprinkhanen beveel het land kaal te vreten, of pest onder mijn volk laat uitbreken, en wanneer dan mijn volk, het volk dat mij toebehoort, het hoofd buigt, al biddend mijn aanwezigheid zoekt en terugkeert van zijn dwaalwegen, dan zal ik het aanhoren vanuit de hemel, zijn zonden vergeven en het land genezen. (NBV-vertaling)

Bijbeltekst toevoegen

Terug

Versie december 2009