Bijbelse visie op duurzaamheid

Duurzaamheid is een actueel onderwerp, een controversieel onderwerp maar ook een heel Bijbels onderwerp. De Bijbel staat vol met ideeën over duurzaamheid: van duurzame relaties tot verantwoord omgaan met Gods schepping. Iemand vertelde mij zelfs dat er een ‘Green Bible’ bestaat waarin alle passages, die te maken hebben met duurzaamheid en rentmeesterschap, in groen staan aangegeven. Maar waarom is duurzaamheid opeens zo actueel? En wat zegt de Bijbel er dan over? En kan ik dat dan vertalen naar mijn dagelijkse leven?

Een duurzame schepping?

Laten we eerst eens kijken naar Gods prachtige schepping en hoe wij daar mee omgaan. God creëerde hemel en aarde, water en lucht, zee en land. In Genesis staat dat God aan het einde van het scheppingsproces zegt “dat het zeer goed was”. En dat slaat niet alleen op het scheppen van de mens maar op Zijn hele scheppingswerk.

God creëerde de schepping en wij creëren er wat bij: afval en vervuiling. Iedere Nederlander produceert gemiddeld 561 kg afval per jaar¹. Gelukkig wordt in ons land 77% ervan gerecycled, maar dan blijft er nog altijd heel wat over. Energieopwekking, voedselproductie, industrie, consumptie en vervoer zorgen voor fijnstof en broeikasgassen. Dat is slecht voor onze gezondheid en tast het klimaat aan. Vervuiling van lucht bedreigt het klimaat doordat er broeikasgassen in de atmosfeer komen die verhinderen dat de door de zon ingestraalde warmte wordt afgestaan waardoor de temperatuur op aarde langzaam toeneemt. Methaan bijvoorbeeld, dat vrijkomt bij productie van vlees, is zo’n schadelijk broeikasgas evenals CO2 dat vrijkomt bij verbranding van fossiele brandstoffen. Zo zorgen de opwekking van energie, processen in de industrie en vervoer voor de uitstoot van CO2.

Wereldwijd steeg de uitstoot van CO2 tussen 1990 en 2007 met 35 procent². Tussen 2000 en 2005 steeg de uitstoot sneller dan in het voorafgaande decennium. Er zijn echter grote regionale verschillen. In de landen van de voormalige Sovjet-Unie daalde de CO2-uitstoot met 38 procent. In Zuidoost Azië was sprake van een stijging van 82 procent. De uitstoot per hoofd van de bevolking bleef het hoogst in de ontwikkelde wereld, met 12 ton per persoon per jaar. In sub-Sahara Afrika is dat 0,8 ton per persoon per jaar.

Het broeikaseffect dat de mens door zijn leef- en consumptiegedrag veroorzaakt heeft gevolgen voor het klimaat. De gemiddelde jaartemperatuur in De Bilt was in 2009 10,5 °C tegen 9,8 °C normaal. 2009 was daarmee het dertiende warme jaar op rij³. Vorig jaar was er door klimaatsceptici veel kritiek op het het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Maar de belangrijkste conclusies van het klimaatrapport van de IPCC blijven overeind. Het Nederlandse Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft in 2010 de rapporten onderzocht en geen nieuwe fouten vastgesteld. Conclusie: de aarde warmt op.

Vervuiling van rivieren en oceanen en de ontbossing bedreigen de biodiversiteit (verscheidenheid aan plant- en diersoorten) omdat leefruimte en biotopen verloren gaaniv. De netto ontbossing liep tussen 2000 en 2005 terug van 8,9 miljoen hectare per jaar naar 7,3 miljoen hectare per jaar. Circa 96 miljoen hectare bos, ongeveer een tiende van het totaal, is beschermd gebied. In de stille Oceaan drijft een ‘plastic soep’ zo groot als Nederland. Deze ontwikkelingen zijn rampzalig voor het ecosysteem (samenhang van voedselketens waarin allerlei plant- en diersoorten hun functie hebben). Ondanks alle internationale afspraken en maatregelen is er sprake van een snelle stijging van het aantal plant- en diersoorten dat met uitsterven wordt bedreigd.

Kortom, wij belasten het milieu zodanig dat we ons ecosysteem uitputten en het klimaat in gevaar brengen. Als we zo door gaan krijgt de aarde een eco-burnout. Als iedere wereldburger de levensstandaard van een Nederlander bereikt dan hebben we 3 planeten nodig om te overleven! Als we op deze manier doorgaan met ons leven, zal dit leiden tot schaarste en milieurampen met grote geopolitieke spanningen als gevolg.

Een Bijbelse kijk op duurzaamheid

Op de eerste bladzijden van de Bijbel staan al verrassend veel inzichten over duurzaamheid.

God bekeek alles wat Hij gemaakt had, en Hij zag dat het heel goed was. Het werd avond en het werd ochtend; dat was de zesde dag. (Genesis 1:31)

Toen bracht de HEER God de mens in de tuin van Eden, om die te bewerken en te beheren. (Genesis 2:15)

In tegenstelling tot wat veel christenen denken, stelt God de mens niet boven Zijn schepping. Want toen God alles geschapen had, bekeek Hij het met plezier en zag dat alles heel goed was. De lucht, de zeeën, de planten, de dieren, de mensen. De mens kreeg de opdracht om de aarde te bewerken en te beheren. Het beheren, het in goede staat houden, van de schepping is dus onze allereerste roeping als mens. Wat we daarbij steeds in gedachten mogen houden is dat we de schepping in bruikleen hebben. Het is Gods eigendom en wij mogen er de vruchten van plukken. In de psalmen laat David hier geen twijfel over bestaan:

Aan de HEER behoort de aarde en al wat zij omvat, het vaste land en zijn bewoners. (Psalm 24:1)

U hebt van de mens bijna een god gemaakt, omkranst met glorie en pracht. U laat hem heersen over het werk van uw handen, alles hebt U aan zijn voeten gelegd, (Psalm 8:6-7)

Nadat David in Psalm 24 (en 47) duidelijk maakt dat alles in en op deze aarde aan God toebehoort, spreekt hij ook over de positie van de mens. Wij mogen heersen over de schepping. Maar niet als een tiran. Wij mogen heersen zoals een goede koning heerst: hij wil zijn land dienen, het beste voor het land en zijn inwoners zoeken. Er voor zorgen dat het land aan het einde van zijn koningschap er beter voor staat dan aan het begin. Zo geldt dat ook voor ons. Als je een fiets leent van iemand dan geef je die niet terug met een kapot zadel. Wij hebben de opdracht om deze aarde, Gods schepping, te beheren voor toekomstige generaties.

De zonde tast de hele schepping aan

Niet alleen de mens draagt de gevolgen van de zonde. Ook de rest van de schepping zucht er onder. In Genesis zien we dat de zonde van de eerste mens, Adam, er toe leidt dat God de aardbodem vervloekt zodat die haar volle opbrengst niet meer geeft:

En tegen de man heeft Hij gezegd: ‘Omdat je hebt geluisterd naar je vrouw en hebt gegeten van de boom die Ik je had verboden, zal de grond vervloekt zijn omwille van jou! Zwoegend zul je van hem eten, alle dagen van je leven. Distels en doorns zal hij voortbrengen, met veldgewas moet jij je voeden. (Genesis 3:17-18)

Maar ook op andere plaatsen in de Bijbel staan er duidelijke verwijzingen naar het gegeven dat zondig gedrag van mensen een desastreuze invloed heeft op de schepping.

Hoor het woord van de HEER, zonen van Israël! De HEER heeft een aanklacht tegen de bewoners van het land: er bestaat geen trouw en geen liefde meer, en er is geen kennis van God in het land. Zweren en liegen, moorden, stelen en echtbreken is aan de orde van de dag, bloedbad volgt er op bloedbad. Daarom droogt het land uit en kwijnen al zijn bewoners weg; de dieren op het veld, de vogels in de lucht en de vissen in de zee komen zelfs om. (Hosea 4:1-3)

Wat de mens doet of laat is dus niet zonder gevolgen voor de schepping. Dat zien we ook in onze tijd. Door de groeiende wereldbevolking, toegenomen consumptie, mobiliteit en industrialisatie is de druk op ons ecosysteem zo groot geworden dat dit desastreuze gevolgen begint te krijgen. Dat God dit niet straffeloos toelaat lezen we in het boek Openbaring waar God aan het einde van de Tijd een specifiek oordeel uitspreekt over degenen die zijn schepping vernietigen:

De volken waren in toorn ontstoken, maar ook úw toorn is ontbrand, en de tijd is gekomen om de doden te oordelen en om het loon aan uw dienstknechten, de profeten, te geven, aan de heiligen en aan hen die ontzag hebben voor uw naam, kleinen en groten, en om hen te vernietigen die de aarde vernietigen.’  (Openbaring 11:18)

Het laat God niet koud hoe we met zijn schepping omgaan! Hij houdt van ons maar ook van de bloemen, de dieren, de zeeën en de lucht die Hij gemaakt heeft.

Gods verlossing omvat de hele schepping

God is liefde. Hij kan geen kwaad verdragen. Dat uit zich enerzijds in Zijn oordeel over het onrecht en anderzijds in Zijn genade. Hij laat niet los wat Hij is begonnen. Er is hoop voor alles en iedereen. Een heel bekend Bijbelgedeelte spreekt hierover:

Zoveel immers heeft God van de wereld gehouden, dat Hij zijn eniggeboren Zoon heeft geschonken, zodat iedereen die in Hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven bezit. Want God heeft zijn Zoon niet naar de wereld gezonden om de wereld te veroordelen, maar om door Hem de wereld te redden. (Johannes 3:16-17)

In dit tekstgedeelte staat niet dat God zoveel van ‘de mens’ heeft gehouden, maar van ‘de wereld’. Dat is de hele schepping die onder de vloek van de zonde terecht is gekomen. Gods reddende liefde beperkt zich niet alleen tot de mens maar omvat Zijn hele scheppingswerk! Kijk maar eens hoe Paulus hier over schrijft in zijn brief aan de eerste christengemeente in Rome:

Ook de schepping verlangt vurig naar de openbaarmaking van de kinderen van God. Want zij is onderworpen aan een zinloos bestaan, niet omdat zij het zelf wil, maar door de wil van Hem die haar daaraan onderworpen heeft. Maar zij is niet zonder hoop, want ook de schepping zal verlost worden uit de slavernij van de vergankelijkheid, en delen in de glorierijke vrijheid van Gods kinderen. Wij weten immers dat de hele schepping kreunt en onder barensweeën lijdt, nog altijd. (Romeinen 8:19-22)

Hier lezen wij dat de hele schepping verlangt naar de openbaarmaking van de kinderen Gods. En wie zijn de kinderen Gods? Dat zijn de mensen die geloven in Jezus Christus (Johannes 1:12), die Zijn wil doen. Die God geven waar Hij recht op heeft: zorgen voor Zijn schepping. In diezelfde tekst lezen we ook dat – na de vloek die de aarde heeft getroffen door de zonde van Adam en Eva - de héle schepping verlost gaat worden. Gods verlossing beperkt zich niet tot één onderdeel van Zijn scheppingswerk, de mens, maar omvat de héle schepping. Die zal in zijn totaliteit delen in Gods plan van redding en herschepping.

God vernieuwt de hele schepping!

Het evangelie is een hoopvolle boodschap. Door de zonde van één mens, Adam, kwam er een vloek over Gods scheppingswerk maar door de liefde van één ander mens, Jezus van Nazareth, kwam er verlossing van die vloek. Over de manier waarop die vernieuwing zal plaatsvinden bestaan verschillende opvattingen. In het bijzonder over de bestemming van onze planeet aarde. Veel christenen geloven in een wegwerp-planeet. Aan het einde van de tijd zal God een nieuwe hemel en een nieuwe aarde maken en de oude zullen door vuur vergaan. Maar is dat wel de werkelijke boodschap van de Bijbel en is die consistent met de rest van Gods reddingsplan? Ik denk van niet en het heeft mij heel wat moeite gekost om de Bijbel op dit punt goed te begrijpen. Ik neem u even mee op mijn ontdekkingsreis.

Zoals bekend haalde Jezus in zijn gesprekken regelmatig de Thora en de profeten aan. Zo ook in zijn rede over de laatste dingen in Mattheüs 24. In vers 35 zegt Jezus dat de hemel en aarde voorbij zullen gaan. Hij sluit hier aan bij de profetie van Jesaja:

Want zoals de nieuwe hemel en de nieuwe aarde, die Ik maken zal, voor mijn aangezicht zullen blijven bestaan, luidt het woord des HEREN, zo zal uw nageslacht en uw naam blijven bestaan.  (Jesaja 66:22)

Het Hebreeuwse woord voor ‘nieuw’ dat hier wordt gebruikt is ‘chadash’. Dit betekent in de grondvorm: vernieuwen, opnieuw maken, herscheppen. Eigenlijk iets nieuws uit iets ouds maken.
Als de apostel Johannes in zijn boek Openbaring spreekt over de nieuwe hemel en de nieuwe aarde sluit hij ook aan bij de –in zijn tijd bekende – profetie van Jesaja. Echter in het Nieuwe Testament, geschreven in het Grieks, wordt het woord ‘nieuw’ met het Griekse woord ‘Kainos’ vertaald. Datzelfde woord ‘Kainos’ gebruikt de apostel Paulus als hij de gemeente in Korintië schrijft over de ‘nieuwe’ mens:

Zo is dan wie in Christus is een nieuwe (Gr. = Kainos) schepping; het oude is voorbijgegaan, zie, het nieuwe is gekomen. (2 Korinthiërs 5:17)

En die nieuwe schepping is een mysterie. Het is oud en toch ook nieuw. De Bijbel geeft ons hier een mooi beeld: Toen Christus uit de dood was opgestaan bezat hij een ‘nieuw’ lichaam: het droeg enerzijds de kenmerken van het oude en was tegelijk helemaal nieuw. Uit het feit dat de discipelen Hem herkenden en de wonden in Zijn lichaam konden voelen bleek het oude. Het feit dat Jezus zich in tijd en ruimte kon verplaatsen en zich opeens kon vertonen in een ruimte die vergrendeld was, zegt iets over de kenmerken van het ‘nieuwe’. Het woord ‘nieuw’ moet in de context dus begrepen worden als ‘vernieuwd’ en niet als ‘iets compleet nieuws’.

Als dit het beeld is van ons lichaam na onze opstanding, wat is dan het beeld van deze aarde bij Jezus wederkomst? Uit de juiste interpretatie van het woordgebruik ‘nieuw’ kunnen we afleiden dat God deze aarde niet zal vernietigen (tenslotte houdt Hij er van, het is het werk van Zijn hand) maar zal herscheppen, vernieuwen. Deze exegese werpt ook een heel ander licht op de tekst in 2 Petrus 3:12-13 waar staat dat ‘de elementen’ in vuur zullen vergaan. Het woord elementen slaat hier niet op een scheikundige materie waaruit de aarde bestaat maar op ‘de dingen waar het oordeel van God op rust’. Hier is het beeld van toepassing van goud dat gezuiverd wordt door vuur. Alle onreinheid wordt door het vuur verwijderd maar het goud zelf – dat het vuur van het oordeel kan doorstaan – wordt behouden.

Kortom, God gaat deze planeet, Zijn schepping, reinigen van alles wat er niet op thuis hoort waarna Hij zelf bij de mensen komt wonen. Wat overblijft, is het goede, het reine, het zuivere. Maar ik geloof wel dat – net als bij Jezus – wij de littekens zullen zien van datgene wat wij als mensen van de schepping kapot hebben gemaakt. Dit is voor mij reden genoeg om nu verantwoord om te gaan met Gods schepping.

Duurzaam leven

Als mens heb je een grote verantwoordelijkheid. Je investeert en je consumeert. Kun je in deze zaken God eren door verantwoord om te gaan met datgene wat jou is toevertrouwd? Ik denk dat dit zeker kan. Om te beginnen gaat het om je hart. Voel jij – net als God – liefde voor de hele schepping? Als je je meer bewust wordt van de manier waarop God kijkt naar datgene wat Hij gemaakt heeft, dan ga je zelf ook anders om met de schepping.

Bij het maken van keuzes in je consumptie en aanschaf van dingen laat je meewegen wat de impact is op de schepping. Een goed uitgangspunt is te bekijken in hoeverre dit energie- en grondstofneutraal kan. Vermijd het gebruik van eindige grondstoffen. Zorg ervoor dat je de uitstoot van broeikasgassen vermindert of compenseert. In de meeste gevallen zijn duurzame producten duurder in aanschaf maar goedkoper in gebruik. Neem in je besluitvorming mee dat vervuiling altijd (maatschappelijke) kosten met zich meebrengt ook al betaal je die niet direct zelf. Iemand zal ooit de prijs betalen voor de vervuiling die je nu maakt. Misschien je kinderen, misschien je verre naaste.

In het klein kunnen we eenvoudig een begin maken door ons eigen consumptiegedrag onder de loep te nemen. Gebruiken we fair trade⁵ producten? Eten we biologische producten? Hebben we een zonneboiler of zonnepanelen op het dak? Al deze dingen dragen bij aan een duurzame en rechtvaardige wereld. Denk niet te snel dat dit allemaal te moeilijk is maar zet gewoon één stap. Dat kan van alles zijn: één keer per week vegetarisch eten, vaker op de fiets, je autokilometers compenseren⁶ etc. Je zult zien dat je met iedere stap die je zet, jouw enthousiasme gaat groeien.

Duurzaam leven is aanbidding

Wat heeft dit nu te maken met aanbidding? Alles! Als we begrijpen dat God zóveel van Zijn schepping houdt dat Hij zelfs bereid was Zijn eigen Zoon hier voor te offeren, dan zien we de liefde van God voor álles wat Hij gemaakt heeft. Wij mogen als kinderen van Hem zijn kostbare schepping beheren. En hopelijk doen we dat met eenzelfde liefde. In het Bijbelboek Amos staat een verhaal waarin God zijn volk ter verantwoording roept voor het onrecht dat zij plegen:

Ik haat, Ik verfoei uw feesten, in uw vieringen schep Ik geen genoegen. Want als u Mij brandoffers en meeloffers brengt behagen ze Mij niet; uw vredeoffers van gemeste kalveren kan Ik niet meer aanzien. Bespaar Mij het lawaai van uw liederen; de klank van uw harpen wil Ik niet meer horen! Nee, het recht moet stromen als water, de gerechtigheid als een nooit opgedroogde beek. (Amos 5:21-24)

Hier blijkt dat God geen behoefte heeft aan aanbiddingsliederen als die niet gepaard gaan met het doen van gerechtigheid. En recht doen is doen waar God recht op heeft. Hij heeft recht op Zijn schepping, Hij is de maker en de eigenaar. Als wij zijn schepping misbruiken dan geven wij God niet ‘Zijn recht’. Paulus begreep dit toen hij aan de gemeente in Rome schreef:

En nu, broeders en zusters, vermaan ik u bij Gods ontferming: Wijd uzelf aan Hem toe als een levende, heilige offergave, Hem welgevallig. Dat is de geestelijke eredienst die u past. (Romeinen 12:1)

Wat wij God kunnen geven blijkt uit wat we doen. Doen met onze daden, doen naar anderen, doen met de schepping. Zelf ben ik een diepe vreugde gaan ervaren door op een manier te gaan leven die verantwoord is voor de schepping.  In het Bijbelboek Spreuken staat dat een zuiver geweten beter is dan zuiver goud. Laat het goud van ons leven en ondernemerschap een goed geweten zijn over onze houding als mens en ondernemer ten opzichte van Gods schepping.

Eindnoten

1. Ministerie VROM
2. VN, milleniumdoelen.nl
3. KNMI, 2010
4. Living Planet Report, WNF, 2010, http://wwf.panda.org/about_our_earth/all_publications/living_planet_report/ 
5. http://fairtrade.nl/ 
6. http://www.treesfortravel.nl/

Bron : http://www.bewaardeschepping.nl/index.php/bijbelse-visie