De bijbel is uniek...  in zijn samenstelling

De bijbel is geschreven over een periode van zo'n 1500 jaar door meer dan 40 schrijvers uit verschillende lagen van de bevolking. Er waren koningen, filosofen, vissers, dichters, staatslieden, geleerden, een dokter, een boerenzoon en een veehouder bij.

De bijbel is geschreven op verschillende plaatsen onder verschillende omstandigheden, in diverse culturen. Sommigen schreven terwijl ze in grote blijdschap verkeerden en anderen terwijl ze het eigenlijk niet meer zagen zitten, in uiterst moeilijke omstandigheden.

De bijbel is geschreven in drie talen:
a. Hebreeuws: de voertaal van het Oude Testament.
b. Aramees: de voertaal van het Oosten tot de tijd van Alexander de Grote
c. Grieks: de voertaal in de tijd van Jezus. Het gehele Nieuwe Testament is geschreven in het Grieks.

De bijbel is geschreven in drie continenten: Azië, Afrika en Europa. Als je deze dingen bekijkt, zou het niet verwonderlijk zijn wanneer de inhoud van de bijbel op zeer veel plaatsen met elkaar in strijd zou zijn en dat de verschillende schrijvers elkaar zouden tegenspreken.

Maar de bijbelse schrijvers schreven over honderden onderwerpen in harmonie en samenhang, van Genesis tot Openbaring. Of, zoals F.F. Bruce schrijft: "Hier schreef één man in één continent in één taal onder één soort omstandigheid en daar schreef een andere man in een andere eeuw onder andere omstandigheden over hetzelfde onderwerp en toen die twee samen werden gebracht, vormden ze één geheel." Belangrijk is nog te vermelden, dat de schrijvers niet wisten dat hun schrijven zou worden samengebracht tot één boek, namelijk de bijbel.

De bijbel is uniek...  door verspreiding en invloed

Verspreiding van de bijbel
De bijbel is een bestseller. Het is het meest verkochte en verspreide boek ter wereld. In 1950 waren er ongeveer 20 miljoen bijbels en bijbelgedeelten verspreid over de gehele wereld. In 1970 waren dat er al 170 miljoen en in 1976 waren er over de gehele wereld 335 miljoen gedistribueerd. Waarom? Omdat de bijbel een boodschap heeft voor ieder mens, waar ter wereld hij of zij ook leeft.

Invloed op overige literatuur
Wanneer we iedere bijbel die er is zouden vernietigen, dan nog zouden we de inhoud opnieuw kunnen samenstellen aan de hand van aanhalingen in veel literatuur, waarin op één of andere manier over de bijbel geschreven is. Er bestaan uitgebreide series bijbelse woordenboeken, encyclopedieën, etc. In de loop der eeuwen zijn er duizenden theologische werken geschreven over de bijbel en zijn inhoud. Veel schrijvers halen de bijbel aan en gebruiken delen ervan of de gedachten erachter voor hun eigen werken. Ook in de kunst en de dichtkunst vinden we de bijbel en zijn inhoud terug. Waarom? Omdat de bijbel en zijn boodschap een invloed hebben gehad op onze geschiedenis en nog altijd hebben, en ons de weg laten zien die wij als mensen moeten gaan in deze maatschappij.

De bijbel is uniek...  in zijn vertaling

De eerste vertaling was de Septuaginta, een Griekse vertaling van het Hebreeuwse Oude Testament, in ongeveer 250 voor Christus. In de loop der eeuwen werden zowel het Oude als het Nieuwe Testament vertaald in zeer veel talen.

In 1477, het jaar dat de Delftse bijbel uitkwam, was de bijbel, of waren gedeelten van de bijbel, vertaald in 33 talen.
In 1804, toen er een begin werd gemaakt met het oprichten van bijbelgenootschappen, waren dat in 71 talen. In 1900 in 485 talen, in 1950 in 1034.

Volgens het jaarverslag 1999 van de United Bible Societies waren in 1999 vertaald: 902 gedeelten van de bijbel, 960 testamenten (OT of NT) en 371 complete bijbels. In totaal waren dus complete bijbels of delen daarvan vertaald in 2.233 talen. Dit zijn er erg veel, maar er is nog een lange weg te gaan. Tot op dit moment zijn er meer dan 6.500 talen bekend.

Maar noem eens een boek, dat in zoveel talen vertaald is als de bijbel. Dit bewijst niet dat de bijbel Gods Woord is, maar het bewijst wel dat de bijbel een boek is dat de moeite waard is om in uw boekenkast te hebben en nog meer dat het de moeite waard is om te lezen.

De bijbel is uniek...  door overlevering door de eeuwen heen

1. Aantal manuscripten
Voor het uitvinden van de boekdrukkunst (1450) werd de bijbel of werden delen van de bijbel met de hand overgeschreven. Men schreef op papyrus of op perkament. Dit materiaal heeft de eigenschap dat het na enige tijd vergaat en daarom moet de tekst voor die tijd weer overgeschreven worden. Deze manuscripten waren dus erg kwetsbaar. Vandaar dat we vandaag de dag geen originele manuscripten van de bijbel meer hebben, maar dat hebben we van zeer vele andere boeken uit die tijd ook niet. Het volgende diagram laat dat zien:

Wanneer we deze gegevens vergelijken met de manuscripten die we hebben van het Nieuwe Testament, dan zien we het volgende:

We bezitten meer dan 4000 manuscripten van het Griekse Nieuwe Testament. Enkele werden vrij kort na de oorspronkelijke tekst geschreven. De oudste tekst die we op dit moment bezitten is een fragment van het Johannes-evangelie (de John Rylands Papyrus), die dateert uit 130 na Christus, dus maar enkele tientallen jaren jonger dan het origineel.

Verder bezitten we manuscripten (1000) van talrijke oude vertalingen van het Nieuwe Testament en zijn er minstens 8000 manuscripten van de Latijnse Vulgata (vertaling van de bijbel in het Latijn, 4e eeuw).

Nu zegt u misschien bij uzelf: "Zie je wel, men schreef de tekst over en in de loop van de jaren veranderde de tekst. De bijbel is niet betrouwbaar."
Maar als u zo redeneert, dan heeft u over het hoofd gezien hoe men de tekst overschreef.

2. Nauwkeurigheid tijdens het overschrijven
De Joodse samenleving kende groepen mensen, wiens levenstaak het was de Joodse boekrollen en dus ook die van de bijbel, over te schrijven. Sommige hiervan waren de Essenen, de Talmudisten en de Masoreten. Zij schreven over volgens een speciale werkwijze en hadden een methode ontwikkeld om de tekst na afloop te kunnen controleren op fouten. Voor sommige groepen schrijvers maakte de fout van één enkele letter het manuscript onbruikbaar. Nadat het overgeschreven was, werd het nieuwe manuscript als het meest betrouwbare beschouwd, omdat het oude makkelijk schilferde en er dus letters konden wegvallen. Deze oude manuscripten gingen meestal naar de scholen voor onderricht en als ze nog verder vergingen, werden ze met veel ceremonie begraven. Vandaar dat er geen originele manuscripten meer zijn.

Dode Zee-rollen
Hoe nauwkeurig men overschreef kwam naar voren bij de vondst van de Dode Zee-rollen. Deze werden bij toeval ontdekt door een Bedoeïenenjongen, die op zoek was naar een verdwaalde geit in de buurt van de ruïne van Qumran bij de Dode Zee. De Dode Zee-rollen bevatten duizenden stukjes tekst van zowel bijbelse als niet-bijbelse boeken. Ook werd er een complete boekrol van Jesaja gevonden, die ons 1000 jaar dichter bij de originele tekst brengt dan de Masoretentekst die wij voor die tijd hadden. Interessant werd het natuurlijk toen men die twee teksten met elkaar ging vergelijken. De conclusie was dat er onderling geen noemenswaardige verschillen waren. Dit laat wel zien dat, wanneer er in 1000 jaar van overschrijven geen noemenswaardige verschillen gevonden worden, we mogen aannemen dat ook vóór die tijd erg nauwkeurig overgeschreven werd.

Hierover zegt een bekende geschiedkundige uit de eerste eeuw, Flavius Josephus, het volgende: "Niets kan beter bevestigd worden dan de echtheid van de geschriften die onder ons als geautoriseerd gelden. Zij kunnen niet het onderwerp van onenigheid zijn, want alleen dat wat de profeten eeuwen geleden schreven, onderricht door de inspiratie van God zelf, wordt door ons goedgekeurd.... Want wij bezitten niet een grote hoeveelheid boeken die niet met elkaar overeenstemmen, of die elkaar tegenspreken. We bezitten slechts tweeëntwintig boeken, die de verhalen van de gehele oude geschiedenis bevatten en die men terecht als goddelijk beschouwt; hiervan zijn er vijf geschreven door Mozes, die zijn wetten en de overlevering omtrent de oorsprong van de mensheid tot aan zijn dood bevatten. De profeten schreven in dertien boeken hetgeen in hun tijd geschiedde. De vier overige boeken bevatten gezangen ter ere van God en voorschriften voor het gedrag in het mensenleven. In al de voorbijgegane eeuwen heeft niemand de vermetelheid gehad eraan toe te voegen of ervan af te doen, of er een verandering in aan te brengen, want het is vanzelfsprekend geworden voor alle Joden....te geloven , dat deze boeken de goddelijke leer bevatten. erbij te volharden, en indien nodig, bereid te zijn voor hen te sterven....Wij hebben deze boeken ontvangen door de inspiratie van God. Maar wat betreft de andere boeken die samengesteld zijn sedert de tijd van Artaxerxes (de apocriefe boeken), deze worden niet een dergelijk geloof waardig geacht."

Philo van Alexandrië, een tijdgenoot van de apostelen, getuigde eveneens: "De Joden zouden liever tienduizendmaal sterven dan dat ze zouden toelaten dat een enkel woord van hun schriften veranderd zou w orden."

De bijbel is uniek...  omdat geen boek zo vaak is aangevallen

1. Pogingen tot vernietiging en tegenwerking
In 303 na Chr. gaf keizer Diocletianus het bevel de christenen en hun heilige boeken te vernietigen. Maar zijn opvolger Constantijn maakte van het christendom een wereldgodsdienst en dus waren de christenen vrij van vervolging. Verder gaf opdracht om 50 perfecte kopieën van de bijbel te vervaardigen.
In 380 na Chr. werd het christendom een staatsgodsdienst en de bijbel werd vertaald in het Latijn. Er dreigde een nieuw gevaar, namelijk dat de bijbel een boek zou worden voor de upper class, want de gewone man kende geen Latijn. Toen volgden de donkere dagen van het christendom.
Totdat in de 14e eeuw iemand op het idee kwam om de bijbel te vertalen vanuit het Latijn in het Engels. Deze man was John Wycliffe; hij werkte samen met een team mensen 15 jaar aan de vertaling van de bijbel, en het met de hand overschrijven. Toen hij echter klaar was, werden diegenen die de bijbel in het Engels lazen vervolgd en hun leven eindigde op de brandstapel. In 1384 stierf John Wycliffe. Maar nog kreeg hij geen rust. Bijna 100 jaar na zijn dood werd zijn lichaam opgegraven en verbrand en zijn as werd verspreid. Dit alles uit haat tegen deze man.

In 1483 werd in Eisleben in Duitsland een baby geboren, die zou uitgroeien tot een man, die net als Wycliffe, vervolgd zou worden. Een man die een enorme invloed zou hebben op het geestelijk leven in Europa. Die man was Maarten Luther. Ook hij ging de bijbel vertalen, en wel in het Duits. Hij had het voordeel dat de boekdrukkunst reeds was uitgevonden. In 1536 werd in Brussel iemand verbrand omdat hij de bijbel uit het Hebreeuws en Grieks in het Engels had vertaald en uitgegeven. Deze man was William Tyndale. Voor hij stierf riep hij uit: "God, open de ogen van de koning van Engeland." Zeventig jaar na zijn dood kwam er in Engeland een koning aan de macht, die James heette. Hij gaf opdracht de bijbel te vertalen voor het gewone volk. Tot op heden is dit de meest bekende Engelse vertaling, namelijk de King James-versie.

Zo zouden we eindeloos door kunnen gaan.Vele malen heeft de doodsklok over de bijbel geluid. Maar de bijbel bleef staan als een rots in de branding. Toeval? Geenszins.

2. Pogingen om onbetrouwbaarheid aan te tonen
Critici beweerden dat er nooit Hethieten geleefd hadden, ondanks het feit dat ze in de bijbel 46 keer genoemd worden. Maar latere opgravingen toonden ons 1200 jaar beschaving van de Hethieten. Critici zeiden dat Mozes nooit de eerste vijf boeken van de bijbel heeft kunnen schrijven, er was immers in zijn tijd nog geen schrift. Maar later ontdekte men schrift dat terug gaat tot de tijd van Abraham.

Critici zeiden dat de muren van Jericho niet naar buiten konden vallen, zoals de bijbel het beschrijft en dus was het verhaal een mythe. Maar in 1930-1936 groef professor John Garstang Jericho op en kwam samen met andere geleerden tot de conclusie dat de muren inderdaad naar buiten zijn gevallen en dat de stad verbrand werd voordat deze geplunderd werd.

Critici zeiden dat Lucas historisch onbetrouwbaar is als hij spreekt over een Quirinius als landvoogd. Volgens hen is er nooit een volkstelling geweest gedurende deze periode en was Quirinius geen landvoogd. Latere opgravingen brachten aan het licht dat er wel volkstellingen plaatsvonden en dat Quirinius tweemaal landvoogd is geweest en wel in de genoemde tijd.

Sir William Ramsay, een autoriteit op het gebied van de oudheid, was ervan overtuigd dat de bijbel, en vooral het boek Handelingen van Lucas, onbetrouwbaar was. Als jong professor begon hij persoonlijk een studie van de oude Palestijnse ruïnes. Overtuigd van zijn eigen standpunt, verwachtte hij veel tegenstrijdigheden tussen de bijbelse geschiedenis en de archeologische vondsten te ontdekken. Na jaren van studie werd hij echter gedwongen zijn ideeën te herzien. Zijn vondsten bevestigden de bijbelse geschiedenis steeds opnieuw. Hij werd er volledig van overtuigd dat de bijbel Gods Woord is. In de bekendmaking van zijn zienswijze aan de wereld zegt hij: "Ik ben van mening dat de geschiedenis die Lucas geschreven heeft niet te overtreffen is in betrouwbaarheid....Je kunt Lucas' woorden draaien en keren, maar ze doorstaan het meest kritische onderzoek en de strengste analyse." (Sir William Ramsay, Luke the Physician, blz. 177-179)

De bijbel is uniek...  door zijn inhoud

1. Profetie
De bijbel geeft profetieën over volken, landen en steden. De bijbel geeft ook profetieën over de komende Messias. In het Oude Testament vinden we meer dan 300 profetieën over de komende Messias, die allemaal vervuld zijn of nog vervuld moeten worden in de persoon van Jezus Christus. In de Griekse en Latijnse literatuur vinden we nergens duidelijke profetie. Voorbeelden van profetie zijn:

Val van Tyrus
"Ik zal je straffen Tyrus, ik zal een vloed van volken op je afsturen, ze zullen op je afstormen als de golven van de zee! De muren van Tyrus zullen ze verwoesten en haar torens neerhalen. Ik zal zelfs het stof uit Tyrus wegvegen, ik zal van haar een kale rots maken, een plaats waar je netten te drogen hangt, midden in zee….Ik zal Nebukadnessar, de koning van Babylonië…op je afsturen…..hij zal op je muren beuken, je kostbare huizen afbreken, alle stenen, al het houtwerk en alle puin verdwijnen in zee. Alle vorsten zullen onophoudelijk bevend, verbijsterd zijn over je val" (Ezechiël 26, 590 voor Christus).
In 573 voor Christus nam Nebukadnezar, na een beleg van 13 jaar, Tyrus in. Maar de inwoners vluchtten naar het gedeelte van de stad dat op het eiland lag en lieten niets van waarde achter in de stad. Nebukadnezar kon verder niets doen en keerde naar Babel terug. Maar in 332 voor Christus nam Alexander de Grote de stad en het eiland in. Hij loste de militaire problemen op door een dam te bouwen van een kilometer breed naar het eiland toe. Om deze dam te bouwen gebruikte hij stenen en balken en zelfs het puin uit de stad. Andere steden werden toen zo bang, dat ze zich zonder verzet overgaven.

Val van Babel
"Nooit meer zullen er mensen wonen, het blijft onbevolkt tot in het verste nageslacht. Geen Arabier zal daar zijn tent opslaan, geen herder laat er zijn kudde rusten. Dieren uit de woestijn legeren zich daar" (Jesaja 13, 712 voor Christus). Deze geweldige stad viel in 538 voor Christus. Er woont nu niemand meer. Je vindt er alleen maar wilde dieren.

Messiaanse profetieën, die door Jezus Christus vervuld werden

2. Geschiedkundig
In de geschiedkundige overlevering van Egypte, Babel, Assyrië, Griekenland en Rome zoeken we tevergeefs naar zo'n duidelijke nationale overlevering van stam- en familieoorsprong als we vinden in het Oude Testament. Ook in India en China treffen we die niet aan.

3. Personen
De bijbel is en boek dat heel openhartig schrijft over de zonden en tekortkomingen van zijn hoofdfiguren. Dit in tegenstelling tot veel andere godsdienstige literatuur, waarin de "helden" vaak mooier worden afgeschilderd dan ze zijn. De bijbel geeft de personen precies zo weer als ze zijn.

M. von Niebuhr, die de bijbelse tekst vergeleek met de bronnen van de Assyrische en Babylonische geschiedenis, merkte op: "In het Oude Testament komt geen enkele patriottische leugen voor, het verbergt of bedekt nooit de ellende van het volk welks geschiedenis het beschrijft. Wat dat betreft heeft het Oude Testament een unieke plaats tussen alle geschiedenisboeken, zijn waarheidsgetrouwheid is ongeëvenaard, zelfs in de ogen van hen die niet geloven in de goddelijke inspiratie. En men moet ook toegeven dat het Oude Testament uiterst nauwkeurig is." (R. Niebuhr, aangehaald in Saphir, pag. 352-353)

De bijbel is uniek... door zijn actualiteit

Er zijn duizenden boeken geschreven die binnen één generatie totaal vergeten waren. Slechts enkele boeken is het lot beschoren dat ze wat langer gelezen worden. Maar hoeveel boeken uit bijvoorbeeld de Middeleeuwen worden nog regelmatig en met zeer veel interesse gelezen door een groot en breed publiek? En als dat al zou gebeuren, is dat dan uit historische interesse of vanwege de actualiteit?

Miljoenen lezers
Waarom is de bijbel dan niet zomaar een "oud boek"? Waarom wordt de bijbel door miljoenen mensen verslonden? Uit historische interesse of omdat die mensen het belang van de bijbel in de tegenwoordige tijd zien? De bijbel werd duizenden jaren geleden geschreven, bijna geheel door mensen die deel uitmaakten van een onopvallend volkje in het Midden-Oosten in een drietal talen, waarvan geen meer gesproken wordt. Hoe kan zo'n boek die miljoenen mensen boeien?

De bijbel is een boek dat in elke periode van de wereldgeschiedenis past. Miljoenen mensen, door alle eeuwen heen, hebben op dat boek geteerd en gesteund en zijn er door geholpen en bemoedigd. Je zou verwachten dat dat verminderde naarmate de wetenschap en de techniek voortschreden, maar het tegendeel is waar: de verspreiding van de bijbel is alleen maar toegenomen. Gedurende de laatste wereldoorlog was er een soldaat, die voor het eerst de Psalmen las. Hij was ervan overtuigd, dat ze kort geleden waren verschenen en hij verbaasde zich erover, dat de pers nergens melding maakte van zo'n uitzonderlijke en actuele schrijver. Velen hebben uit eigen ervaring getuigd dat de bijbel altijd nieuw en verfrissend blijft. Toen men Daniël Webster vroeg van welk bijbelgedeelte hij het meeste hield antwoordde hij: "Van dat gedeelte dat ik het laatst gelezen heb".

Universeel
De actualiteit van de bijbel is ook universeel. Geen ander boek wordt zo door mensen van iedere klasse, leeftijd, opleiding of nationaliteit gelezen. Net zo min als ontwikkelde mensen over het algemeen plezier zullen beleven aan een kinderboek zullen kinderen veel hebben aan een belangrijk wetenschappelijk werk. Maar de bijbel is anders. Terwijl kleine kinderen de verhalen en de lessen uit de bijbel kunnen bevatten, verwonderen geleerden zich over de diepzinnigheid van zijn inhoud.

De bijbel is uniek...  in zijn morele karakter

Zowel christenen als niet-christenen hebben erkend dat de klassieke werken van de antieke beschaving en de "heilige" oosterse boeken geestelijk dor zijn, en soms zelfs opvallen door hun grove immoraliteit. Prof. Max Muller durfde de boeken van de Hindoes niet letterlijk te vertalen om niet aangehouden te worden wegens het publiceren van pornografie. Er is een niet te overbruggen morele kloof tussen de bijbel enerzijds en welke religieuze geschriften dan ook anderzijds. Het unieke van de bijbel zit hem hierin dat hij een systeem van moraliteit onderwijst dat radicaal indruist tegen het normale besef van de mens. Een moraal die bijvoorbeeld inhoudt dat we onze vijanden moeten liefhebben en wél moeten doen aan degenen die ons haten en vervolgen, die inhoudt dat een wellustige blik overspel en haat moord is, kan bepaald uniek genoemd worden.

Eigen verdienste?
De bijbel is ongetwijfeld door mensen op schrift gesteld. En toch hebben de mensen zo totaal anders geschreven dan mensen dat tot dan altijd hebben gedaan. De mensen beschrijven zichzelf doorgaans niet zo ongunstig als in Romeinen 3:10-23 gebeurt ("er is geen mens rechtvaardig, zelfs niet één") Ook vertellen ze niet zo gemakkelijk hoe ze zonder slag of stoot door de duivel overwonnen werden (Genesis 3). En welke mensen zouden ooit een hel hebben uitgedacht als straf voor zonde en ongeloof, of een eeuwige gelukzaligheid hebben verzonnen voor schuldigen, die zonder de geringste eigen verdienste, door pure genade, zijn ontheven van een straf die ze hebben verdiend?

Normaal zoekt de mens Gods gunst altijd als een beloning voor zijn "goed-zijn"; zijn religie is altijd een recept ter verbetering van karakter en gedrag. Die gedachte is volkomen vreemd aan de bijbel, waarin mensen - door God gedreven - verkondigen, dat het verlost worden genade is, een geschenk van God, Die verloren mensen redden wil; dat de mens hopeloos verloren is en niets anders voor zijn redding kan "doen" dan geloven in Jezus Christus. Dat brengt ons meteen bij het laatste punt van onderscheid aan; een punt dat ons nog veel meer dan de andere acht laat zien hoe uniek de bijbel is, namelijk: de boodschap van de bijbel.

De bijbel is uniek...  vanwege zijn boodschap

Wanneer we de boodschap van de bijbel vergelijken met die van andere wereldgodsdiensten, dan zien we dat deze zich op tenminste twee punten onderscheidt:

De vele wereldgodsdiensten leren ons dat wij, mensen, God moeten proberen te bereiken door onze eigen inspanning, zoals het leven volgens bepaalde wetten, het eindeloos opzeggen van gebeden, het volbrengen van bepaalde rituelen, enz.
Maar zelfs dan kun je er niet zeker van zijn dat je God zult bereiken en in contact met hem kunt komen. De bijbel daarentegen leert ons dat het God behaagd heeft om zichzelf te openbaren aan de mensen. Zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament lezen we dat God het initiatief nam om de mens te ontmoeten. Denk maar eens aan de roeping van Abraham (Genesis 12), de uittocht uit Egypte (Exodus 13:17 e.v.) en de verbondssluiting op de Sinaï (Exodus 19). God openbaarde zichzelf door zijn schepping, door de profeten in het Oude Testament en uiteindelijk door zijn Zoon Jezus Christus. Vooral in dit laatste komt Gods verlangen om contact te hebben met de mensen sterk naar voren.

De bijbel is het enige boek, dat een werkelijke oplossing geeft voor het grootste probleem van de mensheid, namelijk de zonde en de gevolgen daarvan. In de bijbel komt naar voren, dat wij door de zonde gescheiden zijn van God, zodat we hem niet kunnen ervaren en leren kennen. Ook zien we dat God het initiatief neemt om te zorgen voor een oplossing van het probleem van de zonde en die oplossing vinden we in de persoon van Jezus Christus. Hij is de centrale figuur in de bijbel, de God-Mens die op aarde kwam, die leefde zoals u en ik, maar zonder te zondigen. Uiteindelijk stierf Hij aan een kruis in uw en mijn plaats. Hierdoor werd het mogelijk om weer in relatie met God te leven.

Tenslotte eindigen we met een aanhaling van Kenyon die schrijft: "De christen kan de hele bijbel in zijn hand nemen en zonder vrees of aarzeling zeggen, dat hij daarin het ware Woord van God vasthoudt, dat zonder wezenlijk verlies door de eeuwen heen van geslacht op geslacht is overgedragen".