De Bijbel en hedendaagse milieuproblemen

De laatste jaren wordt in Israël veel aandacht besteed aan de milieuproblematiek. In kranten en tijdschriften verschijnen talloze artikelen over dit onderwerp. In het land van de Bijbel wordt ook steeds vaker gekeken naar wat de joodse geschriften op het gebied van ecologie en milieu te vertellen hebben. Een interview met dr. Zvi Har-Shefer, modern-orthodox jood, docent in Haifa en auteur van het boekwerkje 'Haecologiya Bemoreshet Yisraeel' (De ecologie in het joodse erfgoed).

"Want de Here, uw God, brengt u in een goed land, een land van beken, bronnen en wateren, die in de dalen en op de bergen ontspringen; een land van olierijke olijfbomen en honing; een land, waarin gij niet in armoede uw brood zult eten, waarin gij aan niets gebrek zult hebben; een land, waarvan de stenen ijzer zijn en welks bergen gij zult houwen" (Deuteronomium 8:9).

In deze en ander teksten in de Tenach (Oude Testament) en latere joodse geschriften klinkt een verbondenheid met het landschap door, een gevoel van verwantschap tussen mens en natuur. De geschriften vertellen ons hoe levensgemeenschappen functioneren; dat de aanwezigheid van planten en dieren afhangt van wederzijdse harmonieuze relaties; en dat veranderingen van milieu-omstandigheden effect hebben op levensgemeenschappen. De oude joodse bronnen leren ons hoe met de natuur om te gaan.

Relaties

De ecologie houdt zich bezig met de relaties tussen levende organismen en hun omgeving. In de Tenach worden deze relaties gezien als een totaliteit, die door God is geschapen en in beweging gezet. Het bewustzijn van de onderlinge afhankelijkheid van alle levende elementen op aarde staat centraal in de Bijbel. De inwoners van Israël realiseerden zich dat radicale veranderingen in het landschap het milieu aantasten en de bestaande relatie tussen organismen vernietigen. Met name de profeten waren zich dit bewust.

Har Shefer: "De profeten waren als boer of schaapherder bekend met elke soort boom, struik en bloem die in het land groeide, met de gewassen die ze kweekten en de planten die als voer voor hun vee dienden. Zij kenden de specifieke kenmerken van de dieren en planten. Er was een besef dat de mens deel uitmaakte van het land, daarin zijn plaats heeft en niet straffeloos de gestelde perken te buiten kan gaan. De profeet Jeremia bijvoorbeeld zag jaar in, jaar uit de veranderingen die plaatsvonden in de Jordaan Vallei en de Woestijn van Judea. En hij constateerde de 'juistheid' van de natuur: 'Zelfs de ooievaar aan de hemel kent zijn vaste tijden en tortelduif en zwaluw nemen de tijd van hun komst in acht, maar mijn volk kent het recht des Heren niet' (Jeremia 8:7)."

Dr. Har-Shefer die op de middelbare school Sha'anan in Haifa les geeft, vertelt hoe verbaasd zijn leerlingen waren toen hij hen over de ecologie in de Tenach en andere joodse geschriften vertelde. Velen van hen wisten niet dat de Tenach een praktisch handboek is inzake natuur en ecologische problemen.

Bodemerosie

De joden uit die tijd hielden zich evenals andere volkeren in het Nabije oosten voornamelijk bezig met landbouw. Zij maakten grote stukken ongecultiveerd heuvelland geschikt voor akkerbouw. Zij legden stenen terrassen op de heuvels aan om erosie te voorkomen en kweekten verschillende gewassen. Het houden van vee, dat voor het 'ontstaan' van de landbouw min of meer vrij rondgraasde, werd beperkt tot ongecultiveerde gebieden, zover de natuurlijke vegetatie dit toeliet.

Ter illustratie van dit laatste vertelt Har-Shefer hoe Abram en Lot worstelden met een tekort aan water en grasland voor hun grote veestapels. Overbeweiding van het land zou als snel tot bodemerosie hebben geleid. "De Tenach vertelt ons dat Abram zich dit bewust was. Hij zei tegen Lot dat het beter was verschillende richtingen op te gaan. Lot trok daarop naar de Jordaan Vallei waar de grond vruchtbaar was. Abram nam minder vruchtbare stukken land in bezit, de heuvels bij Hebron. Zo hielden zij op hun eigen 'primitieve' wijze rekening met de zogenaamde draagcapaciteit van de natuurlijke vegetatie."

Gedachtegoed

Dat brengt onmiddellijk de vraag naar boven in hoeverre het jodendom werkelijk waarde hecht aan natuurbescherming. Want hier zijn nogal eens wat misverstanden over ontstaan. Volgens verschillende onderzoekers zou de houding van de huidige westerse mens -als heer en meester over de natuur- in hoge mate zijn veroorzaakt door het gedachtegoed van de joden. Zij verwijzen dan naar het eerste hoofdstuk van Genesis, waar staat geschreven dat de aarde 'bedwongen' moet worden.

Har-Shefer haalt echter bronnen aan die dat tegenspreken. De Midrash Raba bijvoorbeeld: 'Werk en bewaak', zei God tot Adam. 'Bewaak' kan in dit verband geïnterpreteerd worden als 'beschermen'. "De mens heeft zelfs de taak de schepping te verbeteren. God gebruikt de mens om de schepping te voltooien,", zegt Har-Shefer. Het verhaal van de Ark, waar wordt beschreven dat Noch de opdracht kreeg van elke diersoort een paar in de Ark toe te laten, symboliseert de joodse bezorgdheid de natuur in het algemeen en de dieren in het bijzonder te beschermen. Er bestaat een legende dat Noach en zijn zonen gedurende de periode van de zondvloed niet sliepen, omdat ze alle dieren, moesten voederen. Dit gedrag vormt de houding ten opzichte van dieren. "Het is verboden te jagen", zegt Zvi Har-Shefer. "We mogen slechts dieren slachten voor voedsel. En dat is zelfs een compromis. Adam mocht alleen fruit eten. Toen Noach de Ark verliet, kreeg hij speciale toestemming vlees te eten, waarschijnlijk om te kunnen overleven."

Het belangrijkste voorschrift inzake natuurbescherming betreft de 'ba'al tasjchiet'. In Deuteronomium (20:19) wordt vermeld dat het verboden is vruchtdragende bomen rond een belegerde stad te kappen. In latere geschriften is dit verbod uitgebreid tot verspilling en vernietiging. Het bewaren van dingen -zelfs als het niet nuttig lijkt- is belangrijk, want God heeft immers alles geschapen, zo verklaren de geschriften.

Andere 'milieuwetten' hebben betrekking op de bescherming van planten en het landschap. Zo werd het verbod om hout van de olijfboom, de dadelpalm of de vijgeboom te verbranden op het altaar van de tempel, later geïnterpreteerd als de noodzaak planten en bomen te beschermen. Anderen zagen hierin evenwel een verbod in tegen luchtvervuiling, daar overmatige rook ontstaat bij het verbranden van deze houtsoorten. Er bestaat een Talmoed-wet die het grazen van geiten en schapen in gecultiveerde gebieden van Israël verbiedt, omdat deze dieren schade toe brengen aan velden en jonge planten. Dit vormt overigens nog steeds een probleem in de Arabische landen.

Hongersnood

We kunnen dus heden ten dage nog aardig wat leren van de gegevens die in de joodse geschriften aanwezig zijn. "Ja", zegt Har-Shefer, "een aantal problemen is hetzelfde als in het verleden. Natuurrampen zoals bijvoorbeeld hongersnood en overstromingen. Jozef had slechts twe kinderen vanwege voedselgebrek. Het ecosysteem was uit balans en geboortebeperking was noodzakelijk, zo meldden de commentatoren. En ook nu kunnen rabbijnnen hun gemeenschappen geboortebeperkingen opleggen in geval van natuurrampen." De ecoloog geeft ook een voorbeeld van planning met een ecologische inslag. "In het oude Israël moesten werkplaatsen waar dierenhuiden werden gelooid aan de oostkant van de stad liggen, zodat de stank niet door de wind over de stad werd geblazen."

eel hedendaagse problemen kunnen in verband worden gebracht met vergelijkbare situaties in het verleden. Har-Shefer noemt in dit verband de naam van professor Nachoem Rakover, die aan de Bar-Ilan Universiteit een computerprogramma heeft ontwikkeld met responsa van rabbijnnen, onder meer inzake ecologische problemen. Een ander project betreft het ontwerp van een computerspel door twee studenten van de Meyerhoff Technische School aan de Universiteit van Tel Aviv. In het spel wordt Talmoedische wetgeving voor milieuproblemen in een oude stad nagebootst. De spelers zijn stadsbestuurders en vaardigen mlieuwetten uit. Het project heeft als doel de relevantie van joodse wetten voor de moderne tijd te benadrukken.

Dat lijkt lang niet altijd mogelijk. Sjemieta (het braak laten liggen van land gedurende een zevende jaar -dat een gebod is) geeft de grond dan wel de mogelijkheid zich te herstellen, in een moderne staat als Israël, waar de landbouw nog steeds een flink aandeel in de export heeft, is een shabbatsjaar funest. Har-Shefer: " Het is een kwestie van geloof. Als het land rust heeft voor een jaar dan zal God ons daarvoor meer belonen. Bovendien leert de Sjemieta ons dat het land niet van ons is, maar van God. dat moeten we ons goed realiseren. We hebben het in bruikleen en de verplichtingen om er zorg voor te dragen."

Bron : http://dier-en-natuur.infonu.nl/milieu/7885-de-bijbel-en-hedendaagse-milieuproblemen.html